Hier fotografeer ik wat objecten uit het depot van het Amsterdam Museum. Conservator Judith van Amelsvoort had iets klaargelegd, waar ik heel nieuwsgierig naar was.
(foto Judith van Amelsvoort)
In het voormalige Burgerweeshuis werden behalve wezen ook soms vondelingen ondergebracht. Het weeshuis bewaarde de kleertjes die ze bij binnenkomst droegen zorgvuldig in een pakketje. Wanneer een wees 18 jaar werd moest hij of zij het weeshuis verlaten. Ze konden kiezen of ze het pakketje meenamen of niet. Sommigen deden dat niet of ze waren misschien op jonge leeftijd al overleden. Daardoor zijn er een aantal pakketjes bewaard gebleven die nu in de collectie zijn van het Amsterdam Museum.
Hier pakt Judith van Amelsvoort voorzichtig een vondelingenpakketje uit. Inmiddels zitten de kleertjes natuurlijk in een stukje modern Tyvek® ingepakt, zuurvrij en goed beschermd.
De inhoud is als een kleine tijdcapsule en biedt een ontroerende blik op de armoede en ellende van waaruit een moeder ooit besloot haar kind te vondeling te leggen.
Collectie Amsterdam Museum (foto Judith van Amelsvoort)
Dit pakketje (KB 2128) was van Grazia Evers, opgenomen in het Stadsbestedelingenhuis, datum onbekend, maar ik denk gezien de kleding ca. 1900, wat zou er van haar zijn geworden?
Collectie Amsterdam Museum
Haar rode kousen zijn ettelijke malen gestopt met verschillende kleuren rode en paarse wol. Grazia had een flinke stapel kleertjes waaronder ook een kapertje, een soort muts met schouderstuk, gehaakt van blauwe wol. Toen ik van tevoren de beschrijving las had ik ten onrechte geconcludeerd dat ze misschien uit een rijke familie afkomstig was. Maar de kleertjes zijn zo armoedig, dat lijkt me nu onwaarschijnlijk.
Collectie Amsterdam Museum
Hieronder zie je haar gebreide mitaines of polsmofjes en een paar schoentjes. Ze was al geen baby meer, maar een peuter, zo schatten we in.
Collectie Amsterdam Museum
Dan is er het pakketje (KB 2122) van Wilhelmina Phoelich, 3 juni 1919 werd ze opgenomen in het Stadsbestedelingenhuis. Kennelijk is ze toen in het Burgerweeshuis terecht gekomen. In Wilhelmina’s pakketje zit o.a. een gebreide onderjurk, jasje en onderbroekje. 
Collectie Amsterdam Museum
Collectie Amsterdam Museum
Gebreid wollen onderjurkje dat volgens mij hier binnenstebuiten zit. Ik heb me verwonderd over de steek, een soort patentsteek, deels ook van dikkere wol. Dan twijfel ik weer of het hand- of machinebreiwerk is. De onderrand lijkt wel machinaal opgezet. Hals en mouwgat lijken afgewerkt met haakwerk.
Hieronder een detail, als iemand suggesties heeft dan hoor ik het graag.
Collectie Amsterdam Museum
Collectie Amsterdam Museum
Machinaal gebreid katoenen onderbroekje met een soort wafelsteek en een jasje in 2 recht 2 averecht boordsteek. De opzet is duidelijk machinaal en de naden zijn geknipt. Het broekje is wel deels in vorm gebreid en heeft aangebreide boorden boven en onder. Het jasje zou ook gemaakt kunnen zijn uit een ander, groter kledingstuk, de randen lijken met de hand te zijn afgewerkt.
Een aantal verhalen van voormalige wezen zijn opgetekend op de website van het Amsterdam Museum. Het geeft een mooie indruk van het leven in het Burgerweeshuis.
Berthi Smit-Sanders heeft een heel interessant boek geschreven over merklappen die in het Burgerweeshuis zijn gemaakt. Daarbij schetst ze ook het leven in het Burgerweeshuis. De meisjes kregen er een goede opleiding in handwerktechnieken, zodat ze wanneer ze het weeshuis verlieten makkelijk een betrekking konden krijgen, bijvoorbeeld als naaister.
Dat er ook gebreid werd lijkt me zeer waarscchijnlijk, al is daar minder over bekend. Het museum heeft wel deze wollen ‘leijfjes’ of borstrokken in 4 verschillende maten, voorzien van aanwijzingen voor het breien. Ik denk ongeveer uit 1900-1930, afkomstig van het Burgerweeshuis.
Op het briefje: “Leijfjes s.v.p. gelijk breien, niet langer of breeder. Halshoogte precies als model, mouwtjes goed uitrekken en armsgat niet nauwer maken. Pikootje niet strakker langs hals.”
Het stempel vermeldt echter “Inrichting voor Stadsbestedelingen, Prinsengracht 434.” Dus ik vraag me af of ze wel oorspronkelijk van het Burgerweeshuis zijn. Misschien zijn ze meegekomen in de 2e wereldoorlog toen ook de ‘stadsbestedelingen’ in het Burgerweeshuis werden ondergebracht? Ik las in het verhaal van Johanna Bodemann op de website dat deze kinderen waar de ouders even niet voor konden zorgen, kennelijk een aparte behandeling kregen en minder mooie kleren dan de ‘echte’ burgerwezen. In ieder geval kregen ze kennelijk wel breiles.
Collectie Amsterdam Museum
nederlandsgebreid 
Interessant Evelien, Kinderkleding uit bestaande kleding maken, daar sprak mijn moeder vroeger ook over. Mooi hoe grondig je te werk gaat. dank je wel.
groetjes
LikeLike
Mooi verhaal! Kapertjes werden o.a. gedragen in Volendam.
En ja, dat boek van Berthi is geweldig!
LikeLike
Het wordt steeds mooier en interessanter, Evelien! Het deed me ook denken aan een verhaaltje dat ik zelf schreef in 2011 op het weblog van Berthi over het Foundling Museum in Engeland. Het ging niet over hele kledingstukken maar over stukjes stof. Het is nog terug te lezen…..
LikeLike
ik verbaas me zo over de kappen/mutsen die de weesmeisjes op de afbeelding dragen. Werd daar gemeenlijk in A’dam gedragen of was dat specifiek voor weesmeisjes. ( helemaal off topic, trouwens )
LikeLike
In het boek van Berthi Smit over Merk- en Stoplappen uit het Amsterdams Burgerweeshuis staan de kledingregels voor de weesmeisjes uit begin 19e eeuw. Daarin stond voor elke leeftijdsgroep en per gelegenheid precies de muts beschreven die daarbij hoorde en hoe die gedragen moest worden. Kennelijk is dat heel lang zo gebleven want ondanks dat de A’damse bevolking het een mooi spektakel vond als de meisjes netjes in de rij naar de kerk gingen, onberispelijk gekleed, werd er begin 20e eeuw voor gepleit dit af te schaffen zodat de weesmeisjes niet een soort “mannequins der historie zouden worden”. Vroeger droeg natuurlijk iedereen een muts, maar in de tijd van deze foto was dit echt niet meer gewoon denk ik.
LikeLike
Pingback: De borstrok weer in ere herstellen? | nederlandsgebreid
Hallo Evelien, ik zocht historisch Nederlands breiwerk in patentsteek en vond alleen dit artikel. Heb je misschien meer daarover? De patentsteek was in sommige regio’s heel geliefd weet ik van mijn schoonmoeder uit Zevenaar en zij had het van haar moeder en verder terug. Groetjes, Corrie
LikeLike
Beste Corrie, leuk dat je me volgt! Ik heb een patroon voor een jasje in patrntsteek gevonden in een Engels breiboek uit 1861. Verder noemt Christine sommige patronen een patentoatroon terwijl het niet de patentsteek is zoals wij die kennen. In de het damesblad Gracieuse komt de patentsteek dacht ik ook voor maar dan zou ik er helemaal in moeten duiken en dat is me nu teveel werk. Misschien kun het zelf proberen, op Delpher is een groot deel van deze tijdschriften digitaal te bekijken.
LikeLike
Ha Evelien, ja ik vind het heel goed dat je dit doet maar loop hopeloos achter met het lezen je blogs. Ik was de presentatie van de zijden kousen uit het scheepswrak, daar was jij ook dacht ik in Leiden.
Ik ga in november een workshop doen over Brioche in mijn Breischool en als ik dat inbed in de historie en mogelijkheden van deze tijd, dat het perspectief over een simpel breisteekje dan zo veranderd. Het verheft de breikunst naar een heel ander niveau. Dat maakt de hobby zoveel leuker en het inspireert tot nieuwe dingen. Ik heb in het eerste boek van Estonian Knitting wat fotomateriaal gevonden van midden 19e eeuw. En ook waar de benaming vandaan komt die nu het meest gebruikt wordt Brioche via knitstoria. De terminologie is wel ding inderdaad als je gaat zoeken. Op de site History of Knitting Forum vond ik ook niet zo gauw artikelen.
Ik weet van mijn moeder en schoonmoeder dat de patentsteek de makkelijkste steek was omdat je dan niet averecht hoefde te breien, het was lekker compact en warm voor mutsen en sjaals.
Ben je er al achter welke steek in dat onderjurkje gebruikt is? Zover ik kan zien geen zuivere patentsteek, misschien een variatie? Wat een kleine steekjes hè?!
LikeLike