Van de week kreeg ik de vraag of ik misschien patronen had van borstrokken. Nu heb ik tot nu toe niet veel aandacht besteed aan dit gebreide kledingstuk, behalve in deze post van september 2016.

In deze tijd van energiebesparing en behoefte aan warmere kleding om de komende winter de verwarming lager te kunnen zetten, is het misschien een idee om de borstrok weer in ere te herstellen? Alhoewel, als het aan de generatie 70 plus ligt niet denk ik, die zullen zich de borstrok nog wel herinneren en vroeger gehaat hebben vanwege het gekriebel aan het lijf. 
In het Amsterdam museum, waar ik ooit de vondelingenpakketjes mocht bekijken in het depot ( zie deze post ) zag ik ook 4 borstrokken in verschillende maten, met een aangehecht briefje met aanwijzingen voor het breien, die misschien als voorbeeld dienden voor de breilessen die daar in het Burgerweeshuis werden gegeven.

Ik heb nu een aantal originele patronen van borstrokken bijeengebracht in een boekje dat eenvoudig te printen is op A4
(op je scherm bekijken kan ook  of of print alleen de pagina’s die je wilt). 
Je kunt het boekje hier gratis downloaden van mijn website.

Hieronder vind je nog een verhaal over Borstrokken.

Gebreid ondergoed

In de 19e eeuw werd tot circa 1865 breiwerk vrijwel alleen toegepast bij onderkleding, na 1865 werd het langzamerhand via de sportkleding meer geaccepteerd als bovenkleding en verschenen er patronen voor jachtvesten of tennistruien of jasjes (jaquetjes) voor vrouwen in damesbladen zoals ‘De Gracieuse’.  In dit tijdschrift stonden in de nummers van 1865 tot 1870 die ik heb bekeken, regelmatig patronen voor onderlijfjes of borstrokken zowel voor heren als dames of kinderen. Deze benamingen werden door elkaar gebruikt voor hetzelfde type kledingstuk, al hebben de lijfjes meestal knoopjes en de borstrok niet. 

Gebreide borstrokken, onderlijfjes of hemden werden in die tijd veelal met de hand gebreid van wol, maar ook van katoen. Wollen borstrokken of onderlijfjes werden dan over een katoenen of linnen hemd gedragen, maar onder de bovenkleding.

Breipatronen

Werd een patroon vroeger doorgegeven van moeder op dochter, in de tweede helft van de 19e eeuw vind je patronen van ondergoed en dus ook borstrokken in veel breiboeken of tijdschriften. Nadat in 1878 handwerken een verplicht vak wordt voor meisjes in het lager onderwijs, zie je in onderwijsboekjes uit die tijd dat het breien van een borstrok onderdeel is van het lesprogramma. Vanaf circa 9 jaar oud leerden meisjes op school om een borstrok te breien, vaak een verkleind model. 

In museumcollecties vind je soms deze miniatuurversies die gemaakt zijn als schoolwerkstuk. Daarnaast vind je borstrokken voor volwassenen of kinderen die gedragen zijn in de eerste helft van de 20ste eeuw. 

Textiel en dus ook breigaren was duur en daarom werd een gebreid kledingstuk vaak uitgehaald om er opnieuw iets van te breien in een modieuzer model of voor een ander gezinslid en daarom zijn er niet veel oudere exemplaren bewaard gebleven. 

Mannenborstrokken hebben meestal lange mouwen, damesmodellen hebben vaak korte mouwen of zijn mouwloos met bredere of smallere schouderbandjes (foto boven) al komen lange mouwen in de patronen voor vrouwen van de Gracieuse wel voor. 

Behalve de borstrokpatronen in de Gracieuse tussen 1865 en 1870 vond ik in de oudere brei- en handwerkboeken die ik ken, o.a. borstrokken in ‘Het Nieuwste breiboekje voor meisjes om zich spoedig en gemakkelijk in het breien te bekwamen’, tweede stukje, 2e druk, van A. Tjaden, uit 1875 en in ‘De breister’ van Agnes Verboom uit 1877.  Ook in Waleson’s breiboekje, tweede stukje, uitgegeven bij D. Bolle, Rotterdam, rond 1880, staan drie borstrokken en een onderlijfje. Een uitvoerige beschrijving met afbeeldingen vind je in ‘Het Breien’ van A. Teunissen en A.M. van der Velden uit 1886. 

Gezonde warmte

Kinderen moesten nog tot halverwege de 20ste eeuw vaak in de winter een wollen borstrok dragen om te voorkomen dat ze ziek zouden worden. Dit was vooral te danken aan de 19e-eeuwse Duitse arts G. Jäger die in zijn boek uit 1880 ‘Die Normalkleidung als Gesundheitsschutz’ pleitte voor het gebruik van wol in op de huid gedragen weefsels. 

Het alom bekende en naar hem genoemde ‘Jaegerondergoed’ was machinaal gebreid ‘thermisch ondergoed’ avant la lettre, daarnaast werd ‘Jaegerwol’ ook als breiwol verkocht. Tijdens en direct na de tweede wereldoorlog was textiel schaars en zal er niet veel zachte wol te koop zijn geweest. Zelf heb ik twee exemplaren uit Twente die rond ’40-‘45 zijn gemaakt, de ene is van hand gesponnen schapenwol  en de andere van verschillende soorten (resten) ook niet echt prettig aanvoelende wol. 

Uit de jaren 1930 vond ik diverse patronen van modellen die lijken op de aloud bekende borstrok, maar dan onder de naam camisole of hemd. Voor een herenmodel wordt dan nog wel de term borstrok gebruikt.
Toch zijn er nog lang borstrokken gebreid getuige het patroon op dit blog uit de jaren 1960 van een gebreide borstrok voor een kind van ‘Jaegerwol’, al is deze maar voor 51% van wol en de andere helft is een kunstvezel.

Uit circa 1950, schat ik, komt dit patroon, ook te vinden op hetzelfde blog. 

Meer lezen?
Hier vind je een leuk verhaal over borstrokken van Texelse schapenwol:

19 Jaar en nog nooit van een borstrok gehoord!

Bronnen

‘Jaarboek Kostuum’, uitgave van de Nederlandse Kostuumvereniging, themanummer over breien, 2015.

‘De Gracieuse – Geïllustreerde Aglaja’ 1865-1869. 

‘Het Nieuwste breiboekje voor meisjes om zich spoedig en gemakkelijk in het breien te bekwamen’, door A. Tjaden, tweede stukje, 2e druk, 1875. 

‘De Breister’, met een aantal patronen door Agnes Verboom, uitgave 

J. Vlieger, Amsterdam, derde druk 1883.

‘Waleson’s breiboekje’, tweede stukje, circa 1880, door C.J. van den Ende,

uitgave van D. Bolle, Rotterdam.

‘De vrouwelijke handwerken voor school en huis, Het Breien’, door A(leida) Teunisse en A(nna) M(aria) van der Velden, uitgave W. Versluys, Amsterdam, vijfde verbeterde druk, 1898.

‘Handwerkboek voor iedereen’, uitgave van Everlasting breigarens, 

circa 1930.

‘Steek voor steek’ nr. 4, Practische breiwerken voor iedereen, uitgave Het nieuwe modeblad, Utrecht, circa 1930.

‘Handwerkvreugd’, uitgave van Everlasting breigarens, circa 1933.

‘Te kust en te keur’, uitgave van Everlasting breigarens, 1935.