Een tijdje terug zag ik een oproep van het Openluchtmuseum om voor een tentoonstelling over de eerste wereldoorlog een bivakmuts te breien. Het patroon kwam uit de Telegraaf van 9 november 1914. Mogelijk is het een vertaling van een Engels patroon uit die tijd voor een zogeheten Balaclava.

Zelfs in het neutrale Nederland werd kennelijk opgeroepen om dit soort mutsen te breien voor soldaten aan het front, met name voor gebruik in de nacht, om het hoofd warm te houden.

Deze foto is mogelijk uit de 2e wereldoorlog, ook toen werd fanatiek gebreid voor soldaten

Het breien voor soldaten werd tijdens de eerste wereldoorlog echt een rage en mogelijk hebben de inspanningen van de vele breisters ook vele soldatenlevens gered. Er werden behalve bivakmutsen ook buikgordels, sjaals, wanten en vooral sokken gebreid.
De mannen die in de loopgraven stonden hadden voortdurend warme sokken nodig omdat het risico van ernstige schimmelinfecties aan hun doorweekte voeten groot was.

In Duitsland werd net zo veel gebreid als in Amerika, dat pas in 1917 bij de oorlog betrokken raakte. Vrouwen werden in de VS opgeroepen hun steentje bij te dragen aan de oorlog door truien, mutsen, wanten, sjaals en sokken te breien. Kinderen werden opgeroepen om klusjes te doen voor hun moeder of oma zodat die meer tijd overhielden om te breien.

Patronen van het Rode Kruis
Uit een patronenboekje van het Rode Kruis, op Etsy te koop

Ik kon het natuurlijk niet laten om het Bivakmuts patroon uit de Telegraaf te proberen. Ik had nog een paar strengen donkerbruine Cascade 220, 100% wol, (looplengte 200 meter bij 100 gram) en dat bleek de goede stekenverhouding te geven, zodat de hoeveelheid steken van het patroon mooi om een hoofd past. Gebreid op bamboe sokkennaalden van 4.5 mm.

De genoemde 60 gram wol is te optimistisch en misschien een foute vertaling of omrekening vanuit een Engelstalig patroon. Ik gebruikte uiteindelijk het dubbele voor de muts. Je begint bij de kruin en die 30 opgezette steken worden later naar elkaar toe gehaald, wat ik niet zo fraai vind, maar wel heb gedaan om authentiek te blijven.

Na de bivakmuts leek het me interessant om voor de tentoonstelling een ‘rifle glove’ te breien. Dit is een want met een open duim en wijsvinger om te kunnen schieten. Ik zag er plaatjes van, maar kon niet direct een compleet patroon vinden voor naalden 4,5 mm. Als ervaren breister is het natuurlijk niet echt moeilijk om eruit te komen. Ik heb dezelfde wol gebruikt als voor de muts.

Foto uit Huffington Post over het breien voor soldaten in de 1^e wereldoorlog.

Een van mijn collega’s poseert met mijn bivakmuts en ‘schietwanten’.

Patroon schietwanten
Ik zette 44 steken op en breide op vier pennen in het rond een boord van 20 toeren in 2 r 2 av. Dan verder in rechte tricot, 3 toeren en daarna aan een kant van de want meerderen voor de duim door een tussenlusje verdraaid te breien, aan weerszijden van 3 steken, brei dan twee toeren tricot en dan in de volgende toer een meerdering aan weerszijden van 5 steken, weer 2 toeren, dan 7, dan 9, 11 en uiteindelijk 13 ertussen. Als deze duimspie dus inclusief de laatst gemeerderde steken 15 steken breed is, na nog twee toeren recht, deze 15 steken op een hulpdraad zetten. Brei de toer uit tot je weer aan de duimopening bent, zet dan 3 steken erbij op en ga verder in het rond*, 10 toeren recht. Dan voor de wijsvinger 10 steken recht breien (recht boven de duimopening) en daarna op een hulpdraad zetten. De toer uitbreien en boven het gat 2 steken opzetten en verder in het rond opbreien tot je 45 toeren hebt vanaf de boord. Vervolgens alleen aan de pinkzijde minderen zoals bij een bandteen: Tel de steken tot aan de 2 steken boven de wijsvinger aan voor- en achterkant van de want en bepaal de 2 middelste steken hiertussen aan de pinkzijde, plaats ervoor en erna een stekenringetje (marker). Dan vóór de marker 2 recht samenbreien, die twee steken tussen de markers recht breien, dan 2 steken een voor een verdraaid afhalen, terugschuiven op de linker breipen en dan door de achterste lussen samenbreien. Dan een toer recht, dan de vorige toer herhalen en zo minder je in totaal 6 keer aan weerskanten van de markers, vanaf hier doe je hetzelfde tegelijkertijd ook aan de andere kant, dus met markers aan weerszijden van de 2 steken boven de wijsvingeropening. Als je in totaal nog 8 of 10 steken over hebt dan haal je de draad door deze laatste steken heen en hecht de draad aan de binnenzijde af.

Nu verdeel je de 15 duimsteken over 3 pennen en neemt met de 4^e pen 3 steken op in het tussenstukje waar je eerder 3 steken hebt opgezet. Brei 8 toeren in het rond en kant die dan af. Hetzelfde doe je met de wijsvinger.

*Voor de tweede (dichte) want brei je vanaf *na de duimspie/opening gewoon recht omhoog tot je 45 toeren hebt vanaf de boord. Maak dan de minderingen aan weerszijden van de want. De duim brei je dan 17 toeren hoog in het rond en minder dan steeds vier steken per toer, met een toer recht ertussen, net zoals bij het handgedeelte van de eerste want, tot je 8 steken over hebt en haal daar de draad doorheen.

Voor bivakmuts plus wanten heb ik 210 gram wol gebruikt. Mijn muts en wanten zullen te zien zijn in een huis op het terrein van het Openluchtmuseum tijdens de speciale winteropenstelling. In het kader van de pas geopende ‘Canon van Nederland’ wordt hier aandacht gegeven aan het breien in de 1e wereldoorlog. Ben benieuwd!

Wat links voor wie geïnteresseerd is in het onderwerp:

Op het weblog van Berthi Smit Sanders, een verhaal door Josefien Sjoerds

Huffington Post over het breien voor soldaten in de 1^e wereldoorlog.

Blog over Engelse breipatronen uit de 1^e wereldoorlog.

Breien voor soldaten in Amerika 1917.

Foto (Geheugen van Nederland) van vrouwen in Duitsland, kerstcadeaus breiend voor soldaten, Berlijn 1914.

Amerikaanse site met patronen uit de 1^e wereldoorlog.

2^e wereldoorlog patronen gratis te downloaden van het Victoria & Albert Museum.

Hier kun je patronen kopen voor verschillende modellen uit de 1^e en 2^e wereldoorlog.